دریا دل بودن، یعنی ظرفیت درک مطالب عمیق و تحمل شرایط گوناگون را داشتن، همه میدونیم که انسان ها از گشاده دلی و ظرفیت های مختلفی برخوردارن. در واقع خدا در وجود انسان قابلیت هایی قرار داده که بتونه به اندازه فهم خودش حقایق رو دریافت و در مقابل اونا واکنش مناسب نشون بده. از جمله این قابلیت ها اینه که قلب انسان نورانی بشه. پیامبر (ص) فرمود: هنگامی که نور بر قلب انسان داخل شد، گشاده گردد.  پرسیدند: نشان آن چیست: فرمود: توجه به سرای جاوید، جدا شدن از سرای غرور و آماده گشتن برای استقبال از مرگ پیش از رسیدن آن ".[i]   

قرآن مجید از دریا دلی با عنوان "شرح صدر" یاد نموده و می فرماید: "انسان سبکسر و بی قرار آفریده شده است؛ هر گاه به او بدی برسد، جزع می کند و هرگاه به او خوبی برسد، منع می کند، مگر نمازگزاران".[ii]  از این آیه بر میاد یکی از راه های رهایی از کم ظرفیتی، برقراری رابطه با خداست. چون مثلاًبا نماز، انسان خودش رو به منبع قدرت وصل می کنه، از این جهت مثل قطره ایه که به دریا متصل شده باشه. امام علی(ع)در این باره می فرماید: "پرهیزکاران کسانی هستند که خدا در نظرشان بزرگ و غیر از او هر چه باشد،‌کوچک است".[iii] 

 هر گاه امیر مؤمنان(ع) با مشکل مهمی روبه رو می شد، به نماز بر می خاست و این آیه را تلاوت می فرمود: "استعینوا بالصبر والصلاة؛[iv] با صبر و نماز از خداوند کمک بخواهید".[v]  ایشان شرح صدر را از نشانه‏های ایمان دانسته و می‏فرماید: "مؤمن چهره‏ای شاد و دل گریان دارد. پهنای سینه‏اش را با هیچ پهنه‏ای قیاس نتوان کرد". از دو روایت فوق میشه به این نتیجه رسیدکه برای بالابردن ظرفیت، تقوا، ایمان و عدم وابستگی به دنیا لازمه.  نکتة مهمی که درکسب شرح صدر مؤثره، رو به رو شدن با حوادث مختلفه، ‌چون این فضیلت هم با تکرار و تمرین حاصل میشه. اگه کسی تو زندگی بخاطر اهداف پست و همت کوتاه، قدر و قیمت خودش رو درک نکنه مثل بچه‏ای میمونه که اسباب بازی پر زرق و برقش رو گم شده خودش به حساب می‏آره و با سرگرمی به اون، از همه چیز غافل میشه، آدم کم ظرفیت هم وقتی که به لقمه چرب و شیرین یا مال و مقام و شهرت می رسه به خیال سوار شدن بر مرکبِ مراد، به همه پشت می‏کنه و دیگه حتی خدا رو هم بنده نیست.   

 شاید بهترین تعبیر در مورد ظرفیت روح، این بیان قرآن کریم باشه که: فَمَنْ یردالله ان یهدیه یشرح صدره للاسلام؛ «اگر خداوند بخواهد کسی را هدایت کند، قلبش رابرای پذیرش اسلام، گشاده می‏کند و ظرفیت فهم اسلام و معارف و احکام آن و عمل به دستوراتش را به او عنایت می‏کند[vi]. حضرت موسی(ع) نیز چنین دعایی میکند: ربّ اشرح لی صدری «خداوندا سینه مرا گشاده فرما».[vii]  اگه انسان در سایه راهنمایی‏های اولیای الهی که از نهایت ظرفیت برخوردار بوده‏اند، با پی بردن به ارزش وجودی خودش، معنای خلیفة‏اللهی و جاودانگی خود رو درک کنه وبفهمه که سازنده سعادت وشقاوت خودشه و در عمل هم کم کم این ظرفیت رو با تمرین برای کسب اخلاقی الهی تو خودش ایجاد کنه، مثلاً اگر صبور نیست، صبر را به خودش ببنده و خودش رو شبیه انسان صابر بکنه، کم‏کم، سعه وجودی پیدا میکنه و در اثر تمرین تدریجی و تقویت اراده و درونی کردن اعتقادات اصیل، خودش رو به سادگی گم نمی‏کنه و چون عظمتِ خالق هستی و حقارت خودش رو خوب درک کرده، چرا که هستی رو پرتویی از جمال الهی به حساب می‏آره، بنابراین به کسی فخر نمی‏فروشه و ناچیز و فانی بودن دنیا و مظاهر اون رو باور داره و بهره مندیهای دنیوی رو وسیله‏ای برای خدمت به همنوعان خویش میدونه.                           

       خدایا چنان کن که پایان کار    تو خشنود باشی و ما رستگار

معارج (70) آیة 19. .  [ii]

معارج (70) آیة‌19. . [iii]

 بقره (2) آیة 153. . [iv]

مکار شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 2، ص 441. . [v]

 زمر، 22  . [vi]

 طه، 25  . [vii]